Elektrik enerjisi; üretim santrallarından (merkezlerinden) enerji iletim hatları (66 kV, 132 kV v.s gibi yüksek gerilimde çalıșmaktadır) ile dağıtım merkezlerine oradan da dağıtım hatları ile tüketicilere sunulmaktadır.

 

Enerji iletim hattının yakınından geçtiği konuta uzaklıkları Elektrik Kuvvetli Akım Yönetmeliği’nde verilmiștir.

 

En küçük yatay uzaklık için farklı yorumlar yapılmasına rağ- men EKATY 44 i maddesi 72,5-170 KV’luk hatlarda hava hattı iletkenleri ile yanından geçtikleri yapıların en çıkıntılı bölümleri arasında, en büyük salınım konumunda en küçük yatay uzaklığın 4m olduğu açıkça belirtilmektedir.

 

Enerji iletim hatları; konutlara yasalar ve yönetmeliklerin belirlediği mesafelerde olmalıdır.

 

KKTC’de 66 kV’luk enerji iletim hattının iletkenlerinin bina veya yapılara uzaklıkları  L= 22x0,3048 = 6,7 m’dir.

66 kV’luk enerji iletim hattının her bir uç iletkeninden 6,7 m olmak üzere her iki uç iletkeni arasındaki uzaklık 16,46 m’dir. Yani 66 kV’luk enerji iletim hattının geçtiği yerlerde bina veya yapıların yapılmasına izin verilmediği 16,46 m’lik bir bölge olușturulmuștur.

Tipik bir havai iletim hattı tarafından üretilen manyetik alan ve elektrik alan çizgileri Șekil 1’de verilmiștir.

Havai hat kullanılarak elektrik enerjisi, çeșitli yüksek geri- limlerde ülkenin her tarafına tașınılabilir. Bütün havai hatlar, elektrik ve manyetik alanlar üretirler. Alan havai hattın tam altında en büyüktür ve kenarlarda azalır. Çeșitli yüksek gerilimlerdeki havai hatların ürettiği tipik manyetik alanın orta iletkenden itibaren uzaklığa göre değișimi Șekil 2de verilmiștir.

 

Çeșitli yüksek gerilimlerdeki havai hatların ürettiği tipik ve maksimum elektrik alanın orta iletkenden itibaren uzaklığa göre değișimi Șekil 3 ve Șekil 4’de verilmiștir.

 

Havai Hat Tarafından Üretilen Alanlara Etki Eden Etkenler

Havai hat tarafından üretilen gerçek alanlar birçok etkene bağlıdır. Örnek olarak tipik yüklü 400 kV L12 standart hattını inceleyeceğiz.

 

• Devreden akan akım ve gerilim: Manyetik alan akıma ve elektrik alan ise gerilime bağlıdır. Büyük iletim hatlarında kullanılan akım devre bașına 4000 A mertebelerindedir. Tipik bir devrede ortalama akım 700 A’den fazla değildir. Dağıtım hatlarında ise 100 A’ler mertebesinde veya daha azdır. Man- yetik alanın akıma göre değișimi Șekil 5’te verilmiștir.

 

• İletim hattına olan uzaklık: İletim hattına olan uzaklık artıkça manyetik alan azalmaktadır. Bu durum Șekil 6’da gösterilmiștir.

 

• Zeminden olan uzaklık: Zeminden olan uzaklık (ground clearances) arttıkça manyetik alan artar. Bu durum Șekil 7’de gösterilmiștir.

 

• İletim sisteminde kullanılan çift devrelerin fazlarının manyetik alana etkisi: Havai hatlarda kullanılan çift devreli sistemlerinde devrelerin fazları zıt fazlı ise (untranspose) havai hattın ürettiği manyetik alan azalır. Manyetik alanın devre fazı bağlantısı Șekil 8’de verilmiștir.

 

66 kV’luk Havai Enerji İletim Hattının Meydana Getirdiği Alanlar

Kıbrıs’ta 66 kV’luk hat kullanılmaktadır. Çok kere 66 kV’da çalıșan sistem için 132 kV’luk hat kullanılır. 66 kV’luk sistem- de olușan manyetik alan 132 kV’luk sistemdeki manyetik alanla aynıdır.

 

132 kV’luk Enerji İletim Hattının Meydana Getirdiği Alanlar

132 kV’luk havai hatlar genelde kafes yapılı çelik direklerle tașınır. Bu direkler 275 kV ve 400 kV’luk sistemlerde kulla- nılan direklerden daha küçüktürler. Bazen ağaç direklerle de tașınırlar.

1- Manyetik Alanlar

Maksimum alan; her bir devrede 1,4 kA akım akan, ze- minden olan en küçük açıklığı 7 m olan L7 direkli sistem tarafından üretilir. Manyetik alan devrelerin faz durumuna da bağlıdır. 132 kV’luk sistemde genelde ayni (U) faz kullanılır. Şekil 9’da 132 kV’luk sistemin I=1,4kA için maksimum alanı verilmiștir.

Açıklık, genelde daha yüksek ve yükler (akım) genelde daha düșük olduğu için tipik alanlar, maksimum alandan daha küçüktür. Șekil 10’da normal ayni fazlı ve üç farklı hat sarımlı, tipik yükler için üç eğri verilmiștir. L7’li sistemin manyetik alanı en büyük, küçük kafes direkli (L132) sis- min daha küçük ve ağaç direkli sistemin manyetik alanı en küçüktür.

Çizelge 2 de çeşitli hatlarda,farklı koşullarda merkezden uzaklığa göre manyetik alanın değerleri verilmiştir.

 

Elektrik Alanlar

Maksimum alan; zeminden olan en küçük açıklığı 7 m olan 7 direkli sistem tarafından üretilir. Elektrik alan devrelerin faz durumuna da bağlıdır. 132 kV’luk sistemde genelde ayni(U) faz kullanılır. Șekil 11’de 132 kV’luk havai enerji iletim hattının maksimum elektrik alanın değișimi verilmiștir.

Açıklık,genelde daha yüksek olduğu için tipik alanlar,maksimum alandan daha küçüktür.

Ayni fazlı (U) ve üç farklı hat için üç farklı eğri verilmiștir. L7’li sistemin elektrik alanı en büyük, küçük kafes direkli (L132) sistemin daha küçük ve ağaç direkli sistemin elektrik alanı en küçüktür. Șekil 12’de 132 kV’luk havai enerji iletim hattının tipik elektrik alan değerleri verilmiștir. 132 kV’ luk havai Enerji iletim hattının tipik elektrik alan değerleri. L7 li sistemin elektrik alanı en büyük, küçük kafes direkli (L132) sistemin daha küçük ve ağaç direkli sistemin elektrik alanı en küçüktür.

Sonuç

• ELF (oldukça alçak frekans/extremely low frequency) elektrik ve manyetik alan maruziyetin (maruz kalma) kötü etkisini önlemek için temel maruziyet sınırları belirlenmiștir. Maruziyet sınırları uygun bilimsel incelemelere dayanmalıdır. Yalnız ani ve șiddetli kısa süren (akut; acute) etki için yeterli bilimsel çalıșmalar gerçekleștirildiğinden, bu etkilere karșı önlem için iki tane uluslararası kılavuz geliștirilmiștir. Bunlar; Uluslararası İyonize Olmayan Radyasyondan Korunma Komisyonu-ICNIRP (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection),1998a ve IEEE Std C95.6-2002.

 

• ICNIRP Kılavuzu’nda elektrik ve manyetik alanların mes- leki ve halk için referans değerleri belirtilmiștir.(2) ICNIRP Kılavuzu’na göre ELF elektrik ve manyetik alan maruziyeti halk için sınır değerleri:

ELF 50 Hz Manyetik Alan Maruziyeti Halk İçin Sınır Değeri 100 µT

ELF 50 Hz Elektrik Alan Maruziyeti Halk İçin SınırDeğeri 5000 V/m

 

ICNIRP Kılavuzu’na göre ELF elektrik ve manyetik alan maruziyeti mesleki sınır değerleri:

ELF 50 Hz Manyetik Alan Maruziyeti Mesleki SınırDeğeri 500 µT

ELF 50 Hz Elektrik Alan Maruziyeti Mesleki SınırDeğeri 10000 V/m

• Avrupa Birliği (EU), İngiltere EMF (elektrik ve manyetik alanlar/electric and magnetic fields) ve birçok ülke maru- ziyet konusunda ICNIRP Kılavuzu’nu benimsemiștir. Bazı ülkeler ICNIRP sınır değerlerini kendi sınır değerleri olarak benimserken, bazı ülkeler ise sınır değerlerini ihtiyatı tedbir politikalarına göre düzenlemișlerdir.

 

• Ekim 2005’de WHO (Dünya Sağlık Örgütü) Bilimsel görev grubunu; 0-100 kHz frekans aralığındaki ELF elektrik ve manyetik alanların maruziyetinin sağlığa olacak herhangi bir riskini değerlendirmek üzere topladı. Bu görev grubunun gö- rüșleri ve tavsiyeleri WHO EHC, Vol. 238’de sunulmuștur.

  Ani ve șiddetli, kısa süren etki için yeterli bilimsel çalıșmalar gerçekleștirildiği halde; ELF manyetik alan maruziyeti ve çocuk kanseri (lösemi) arasındaki delillerin sınırlı olmasından dolayı uzun süreli etkinin varlığında belirsizlik vardır. Bundan dolayı tedbirli yaklașımların kullanımı daha uygundur. Bununla birlikte, tedbir adına kılavuzlardaki maruziyet sınır değerlerinin rastgele bir seviyeye azaltılması önerilmemektedir. Bu uygulama, sınırlamalara dayalı bilimsel görüșleri zayıflatır ve olası pahalıdır ve önlemeyi sağlayan muhakkak etkili yol değildir.

  Maruziyeti azaltmak için diğer uygun tedbir (önlem) ișlemlerin gerçekleștirilmesi kabul edilebilir ve faydalı- dır. Bununla birlikte elektrik enerjisi açıkça; sağlıksal, sosyal ve ekonomik faydalar getirmektedir ve tedbirli yaklașımlar bu faydaları azaltmamalıdır.

Ayrıca, hem ELF manyetik alan maruziyeti ve çocuk kan- seri arasındaki bağlantı (ilișki) ve hem de bu bağlantı var ise bunun halk sağlığı üzerindeki sınırlı etkisi için verilen delillerin zayıflılığından dolayı; sağlıktaki maruziyet azal- tımının faydası açık değildir. Tedbir önlemlerinin maliyeti az olmalıdır. Maruziyet azaltmasının gerçekleștirilmesinin maliyeti ülkeden ülkeye değișmektedir. ELF alanından gelen risk potansiyeline karșı maliyeti dengelemek için genel bir tavsiye sağlamak zordur.

• Var olan ELF kaynakları değiștiğinde ELF alanlarının azaltılması ile birlikte güvenlik, güvenebilirlik (görevini yeterli bir șekilde yerine getirebilme yeteneği) ve eko- nomik çözümler düșünülmelidir.

• ELF manyetik alan maruziyetinin genel halk için de- ğeri; uluslararası maruziyet kılavuzlarındaki değerden genelde oldukça küçüktür. Bununla birlikte halkın ilgisi, düșük seviye çevresel maruziyetin neden olduğu muh- temel uzun süreli etkiye odaklanmıștır. ELF manyetik alanlar muhtemelen kanserojen olarak sınıflandırıldığın- dan (kahve, benzinli makine egzoz gazı da) muhtemelen kanserojen olarak sınıflandırılan bu grubun içindedir.

• ELF alan maruziyetinin sağlık üzerine etkisinin, bilim- sel delillerindeki belirsizliğinden kaynaklanan endișeleri azaltmak üzere bazı önlemler alınmaktadır. Bu önlemlerin bazılarına yasal olarak uyulması zorunludur. Diğerleri ise gönüllülük temeline dayalı kılavuzlardır. (WHO-ELF F Envi- ronmental Health Criteria, Vol. 238. Geneva, WHO, 2007, Table 85 pp. 364.)

• Bu yaklașımlarda ELF manyetik alan maruziyet sınır de- ğerleri düșürülmüș ve bu uygulamanın yeni sistemlere uygulanacağı belirtilmiștir. (Bu yaklașımlar mevcut enerji hatlarının yakınındaki yeni yapılar veya mevcut yapılarının yakınındaki yeni enerji hatları içindir.)

  a) 132 kV’luk enerji iletim hattının St. Hilarion yolu Girne, Boğaz Piknik alanında, 8 Mayıs 2008 tarihinde yapılan 50 Hz EM ıșınım ölçümünde en büyük değerler, I=125 A yükte ELF 50 Hz Manyetik Alan Değeri 0,752 µT ELF 50 Hz Elektrik Alan Değeri 1800 V/m olarak ölçülmüștür.         b)Gazimağusa Yeni Boğaziçi Köyü’nden gecen 66 kV’luk enerji iletim hattının, 9 Mayıs 2008 tarihindeki, I=150 A yükte 50 Hz EM ıșınım ölçümlerinde en büyük ölçüm değerleri (I=150 A) așağıda verilmiștir.

• ELF 50 Hz Manyetik Alan Değeri 1,025 µT ELF 50 Hz Elektrik Alan Değeri 480 V/m ELF 50 Hz Manyetik Alan Değeri 1,380 µT ELF 50 Hz Elektrik Alan Değeri     390 V/m

  İkinci ölçüm değerinde yapının enerji iletim hattına çok yakın olduğu gözlenmiștir.

  Bu ölçüm değerleri ICNIRP manyetik ve elektrik alanların halk için sınır değeri olan 100 µT ve 5000 V/m değer- lerinin altındadır.

   

• ELF elektrik ve manyetik alan maruziyeti konusunda halkın bilgilendirilmesi önerilir.

• Ani ve șiddetli,kısa süren etki için yeterli bilimsel çalıșmalar gerçekleștirildiği halde; ELF manyetik alan maruziyeti ve çocuk kanseri (lösemi) arasındaki delillerin sınırlı olma- sından dolayı uzun süreli etkinin varlığında belirsizlik vardır. Bilimsel kanıtlar ortaya çıktıkça; ELF elektrik ve manyetik alan maruziyet sınır değerleri azaltılmalıdır.

• ICNIRP ELF elektrik ve manyetik alan maruziyeti halk için sınır değerleri 100 µT olmasına rağmen tedbir (ihtiyatı tedbir) olarak; yeni yapılacak elektriksel tesislerin, tesislere olan uzaklığın manyetik alanın ortalama değerinin 20 µT ve yerleșim merkezlerinde 10 µT olacak șekilde gerçekleștirilmesi önerilir.