

Transformatör YAĞ’ı Nedir?

Transformatörlerin Soğutucusu YAĞ
Elektrik sistemlerinin önemli makinalarından olan trans-formatörlerin hareketli veya döner kısmı olmadığı için yapıları da basittir. Çekirdeğinde fazla miktarda saç pla-kalar, bobinlerinde bakır veya alüminyum tel içerir. Bunca metal malzemenin ısınması verimin düşmesine ve transformatörün yapısının bozulmasına yol açar. Transformatör soğutma çeşitlerinden yağ ile soğutma çok yaygın bir soğutma şeklidir.
Kısaca bahsedecek olursak; yüksek sıcaklıklarda kararlı olan ve mükemmel elektriksel yalıtım özelliklerine sahip olan yüksek ölçüde rafineli mineral bir yağdır. Genellikle yağ dolu transformatörler, bazı yüksek gerilim kapasitörler, floresan lamba balastlar ve yüksek gerilim anahtarları ve devre kesicilerin bazı türlerinde kullanılır. İzole korona ve kıvılcımı bastırmak ve bir soğutucu olarak hizmet etmek için vardır. Büyük bir titizlikle bilimsel olarak geliştirilmiş koşullarda üretilirler.
İçinde bulundurduğu su miktarı:
Bir yağın içinde bulundurduğu nem ne kadar az ise delinme dayanımı o kadar yüksektir. Bu nedenle yüksek gerilim transformatörlerinde kurutulmuş yağ kullanılır. Çünkü çok yüksek gerilim değerleri söz konusu olabiliyor. Fakat nem ve su bu yağın içinde çeşitli hallerde (Kimyasal olarak, erimiş halde, serbest halde...) bulunabiliyor. Bunların yağdan uzaklaştırılması gerekmektedir. Yağı su ve nemden arındırma işlemine " Tretman " deniyor.
İçinde bulundurduğu hava miktarı:
Yağ için olumsuz etki yapan ve yağın yalıtkanlığını bozan en önemli etkenlerden birisi havadır. Havada bulunan oksijen yağın yapısını bozarak ömrünü kısaltır. Özellikle transformatör kazanı içerisinde bobin araların-da serbest halde dolaşan hava transformatör için çok büyük bir risk oluşturur. Bunu önlemek için kazana yağ dolum aşamasında vakumlama yapılmalıdır. Ayrıca kazanın montaj aşamasında içeriye hava almayacak şekilde contalama işleminin yapılması gerekmektedir.
Dielektrik kayıp faktörü:
Yağın akışkanlığının ve elektriksel olarak kalitesinin tespit edilip değerlendirilmesinde kullanılan bir para-metredir. Yağların durumu hakkında bize bilgi verir.
Nötralizasyon ve sabunlaşma sayısı:
Yağdaki serbest asitlerin miktarını gösteren bu parametrenin yüksek olması yağın deforme olduğunu gösterir. Bu yüzden transformatörlerde belirli aralıklarla yağın ölçümlerinin yapılması büyük önem taşımaktadır.
Tortu ve çamur oluşumu:
Belirli bir süreden sonra kazan içerisindeki katı yalıtkanlar çözünmeye başlar, aynı zamanda yağ da özelliğini kaybeder. Böylece kazanın dibinde çamurumsu bir birikme olur. Bu birikmenin temizlenmesi önemlidir. (Çamur oluşumu transformatörün çalışma şartları ile de oldukça alakalıdır.)
Işık altında temiz, şeffaf ve tortusuz görünmelidir.
Yoğunluğu küçük olmalıdır. ( 0.85 – 0.95 )
Çok düşük sıcaklıklarda bile katılaşmamalıdır. İnce sıvı özelliğini muhafaza etmelidir.
Yanma noktasının oldukça yüksek olması gerekiyor.
Isı iletimi yüksek olmalıdır. Bu sebeple soğumayı kolayca sağlamalıdır.
Akıcılığının ( Vizkozite ) iyi olması gerekir.
Oksidadif bozulmaya karşı dayanıklı olmalıdır.
Yağın delinme gerilimi yüksek olmalıdır. (Yağın transformatörde kullanılmadan önce ve en azından senede bir delinme ölçümlerinin yapılması gerekir. Aksi halde bu yağ delinmelere ve çok büyük arızalara neden olur. )

Transformatör YAĞ’ının önemli parametreleri

Transformatörün YAĞ’ında Olması Gereken Özellikler
ENERJİ SİSTEMLERİNİN ÖNEMLİ YAPISI TRAFOLARIN ÖNEMLİ YALITKAN VE SOĞUTMA MALZEMESİ ''YAĞ''



Traformatörün YAĞ Analizi Neden Yapılır?
Transformatörlerde yalıtım ve sogutma maddesi olarak kullanılan madeni yağlar zamanla gerek transformatörün aktif elemanları arasında çeşitli sebeplere dayanan desarj sonucu ayrışma, gerekse yüke baglı farklılıklardan kaynaklanan hava alışverişi sonucu kimyasal yapıları bozulur. Yağ,ayrışan ve parçalanan kati yalitim maddeleri ile karışarak dibe çöker, dipte çamurlaşma olur. Hava kurutucusu olmayan yada varsa bile bakım yapılmayan transformatörlerde yağ genleşme kabı üzerinden havanın nemini alarak yalıtkan özelliğini kaybeder. Bunu(yalıtkan öz) tespit etmek için analizler yapılır.

Transformatör YAĞ’ına Uygulanacak Testler
DELİNME GERİLİM TESTİ: Trafo yağının elektrik geçirgenligini tespit eden delinme gerilim testi VDE 0370'e göre yapılmaktadır.
FURAN TESTİ: Trafolarda sarginin mekanik direncini saglayan kagit izolasyondaki selüloz maddelerinde olusan bozulma ile furan adi verilen aromatik ürünlerin türevleri olusur. Furan türevleri trafo yağı içerisinde eriyebilme özelligine sahiptirler. Kağıdın bozulmasi ile gerilme kuvvetinde kayıplar oluşur. Sicaklik ve zaman, oksijen ve rutubet kağıdın bozulmasında başlıca önemli faktörlerdir . Furan testi, ASTM-D 5837'ye göre yapılmaktadır.
GÜÇ FAKTÖRÜ: Trafo yağının izolasyon kalitesi hakkında bilgi veren önemli bir testtir. Yağda oluşan oksidasyon ürünleri rutubet ve çeşitli kirler güç faktörünün yükselmesine neden olur. Güç faktörü ASTM-D 924'e göre yapılmaktadır.
İÇ YÜZEY GERİLİM TESTİ: Iç yüzey gerilim degeri yagda mevcut kimyasal kirlenmeler, oksidasyon sonucu olusan ürünler ve çamurlasmaları göste-rir. ASTM-D 971'e göre yapılmaktadır.
INHIBITÖR TAYİNİ: (Oksidasyon Önleyici katkılar): Trafo yağının uzun süre kullanımını sağlar. Alkol, Aldehit, eter, keten, gibi ürünlerin oluşumunu geciktirir. ASTM-D 4768 metoduna göre yapılmaktadır.
METAL ANALİZİ: Trafo içerisinde mevcut metal zerrecikleri yagin dolasimi ile tüm trafoya yayilir. Bu parçacıklar içersinde oluşan arizalar ile doğ-rudan bağlantılıdır. Metal analizi atomik stereskopi absorsiyonu ve induktif plasma spektrometri ile tayin edilir.
RENK TAYİNİ: Renk sayısındaki artış, yağın yaşlanması ile doğru orantılıdır. Renk tayini, 0'dan baslar, 8.0 kadar yükselir. Renk tayini, ASTM-D 1524'e göre yapılır.
RUTUBET TAYİNİ: Izolasyon yağı içerisinde bulunan ermis su miktari tespit edilir. ASTM-D 1533'e göre Karl Fisher yöntemi ile test yapılır.
YOĞUNLUK TESTİ: Yoğunluk, yağda oluşan isinin nakledilmesinde önemli rol oynar. Bozulma oranı doğrultusunda yağın yoğunluğu arttıkça artar. yoğunluk testi ASTM-1298'e göre yapılır.




Trafodan YAĞ Numunesi Alınması

Transformatörde YAĞ'ın Dolaşımı


TRAFO YAĞ'ının Dayanım Tablosu

Trafo yağında nem olduğu, trafo genleşme tankı yanında bulunan silikajel kabına bakılarak anlaşılır. Kab içerisindeki silikajel renk değiştirmiş(Renk maviden pembeleşmeye başlamışsa) yağ nem almış demektir.Ve sorunlara önlem almaya başlama zamanıdır.

Trafo YAĞ’ında Bazı Değişimlerin Başladığını Haber Veren ‘Silikajel’

Trafo YAĞ’ında Gaz Çıkışı
TRAFO YAĞ’ININ BAKIMI İŞTE BUNUN İÇİN ÖNEMLİ..!

!!!İlginç Bilgi: Belirli bir süre kullanılan trafo yağı, aynı motor yağları gibi elektrik direncini taşıyamadığı için değiştirilir.Ancak değişitirildikten sonra kirli olan trafo yağı ülkemizde yasak olan 10 numara yağ olarak bilinir. Yasak olmasına rağmen araçlarda yakıt malzemesi olarak kullanılır..